लखनऊ[अजयजायसवाल]।उत्तरप्रदेशविधानसभाचुनाव2022में सिर्फएकसीटपरसिमटनेवालीबसपाप्रमुखमायावतीकोभलेहीऐसालगरहाहैकिदलितोंमेंखासतौरसेजाटवउनकेसाथचट्टानकीतरहपूरीमजबूतीसेखड़ेहैं,लेकिनचुनावीनतीजेउनकेइसदावेकोसाक्ष्यसहितचुनौतीदेरहेहैं।वहबसपाकेप्रमुखकेदावेकोसिर्फखारिजहीनहींकरते,बल्किआगाहभीकरतेहैंकि'हाथी'कासाथजिसतरहसेदलितइसबारछोड़तेनजरआएहैं,यदिउन्हेंअपनीरणनीतिबदलकरमायावतीनेनहींलपकातो2024केलोकसभाचुनावमेंभी2014जैसेपरिणामयानीशून्यकासामनाकरनापड़सकताहै।
यूंतो2007केबादसेपार्टीकीघटतीताकतकेपीछेमायावतीखुदभीतमामकारणगिनातीरहीहैं,लेकिनजिसतरहसेपिछलेडेढ़दशककेदौरानतीनलोकसभाऔरदोविधानसभाकेचुनावकेनतीजेसामनेआएहैं,उससेसंकेतमिलतेहैंकिअबपार्टीसेउसकादलितबेसवोटबैंकहीखिसकताजारहाहै।
जानकारोंकास्पष्टतौरपरकहनाहैकियदिदलितसमाजहीपहलेकीतरहबसपाकेसाथरहतातोइसतरहकीदुर्दशाकतईनहोती।तर्कयहकि2007केचुनावसेपहले'बहनजी'(मायावती),दलितोंकीसबसेबड़ीनेताऔर'हाथी'चुनावचिह्नउनकीपहलीपसंदहोताथा।21प्रतिशतदलितोंमेंसे12से17प्रतिशतदलितवोटरोंमेंसेखासतौरसेजाटवकाज्यादातरहिस्साबसपाकेहीखातेमेंआताथा,जिससेमायावतीअकेलेसत्तामेंतोनहींआसकीं,लेकिनउनके98विधायकतकजीते।
गौरकरनेकीबातहैकिअबकी12प्रतिशतसेज्यादावोटहासिलकरकेएकसीटजीतनेवालीबसपा1993मेंतोइससेकम11.12प्रतिशतवोटकेदमपरही67सीटोंपरऔरउससेपहले10प्रतिशतसेभीकममतोंकेआधारपर12-13सीटेंजीतनेमेंकामयाबहोतीरहीहैं।
मायावती2007मेंसोशलइंजीनियरिंगकेतहतब्राह्मणऔरमुस्लिमकोभीजोड़करसरकारबनानेमेंकामयाबरहीं,लेकिनपार्टीमेंइनकेबढ़तेदबदबेसेदलितोंऔरपिछड़ोंकाएकवर्गबसपासेदूरजानेलगा।यहीकारणरहाकि2014आते-आतेबसपाके10प्रतिशतसेज्यादावोटखिसकगए।80लोकसभासीटोंपरपार्टीकोकुछ-कुछवोटमिला,लेकिनदलितबहुलसीटोंपरभीइतनानहींमिलाकिएकभीसांसदजीतता।
कहागयाकिमोदीकीसुनामीसेऐसाहुआ,लेकिनअगरदलितचट्टानकीतरहबसपाकेसाथहोतेतोऐसीनौबतक्योंआती?पार्टीकीगिरतीसेहतकेकारणतीनवर्षपहलेलोकसभाचुनावसेठीकपहलेमायावतीनेधुरविरोधीसपासेगठबंधनकिया।उसप्रयोगसेबसपाके10सांसदजरूरजीते,लेकिनउससेयहअंदाजाबिल्कुलनहींलगानाचाहिएकिदोवर्षबादकेलोकसभाचुनावमेंभीबसपाकाप्रदर्शनऐसारहनेवालाहै।
विधानसभाचुनावकेनतीजेसंकेतदेरहेहैंकिअगरसमयरहतेमायावती,दलितोंकोअपनीओरमोड़नेमेंकामयाबनहींहोतीहैंतोमुस्लिम,ब्राह्मणयाअन्यसमाजकेभीउनकेसाथआनेकीउम्मीदनहींदिखती।हालांकि,पार्टीकेमहासचिवसतीशचंद्रमिश्र,ब्राह्मणोंकोबसपासेजोड़नेमेंलगेहुएहैं।
दूसरेपायदानसेभीफिसलीबसपा:इसविधानसभाचुनावमेंबसपाकाप्रदर्शनदूसरेस्थानकेलिएभीपहलेसेबेहदखराबरहाहै।पार्टीप्रत्याशीसिर्फ18सीटोंपरदूसरेपायदानपररहेहैं,जबकिपांचवर्षपहलेकेचुनावमेंबसपा119सीटोंपररनरअपरहीथी।2012में80सीटेंजीतनेवालीबसपा209औरउससेपहले2007मेंसरकारबनानेवालीबसपा109सीटोंपरदूसरेस्थानपररहीथी।सभी403सीटोंपरलड़नेवालीबसपापिछलेचुनावमें249सीटोंपरतीसरेपायदानपरथी,जबकिइसबार384ऐसीसीटेंहैं,जहांपार्टीतीसरे-चौथेस्थानपररहीहै।
कांशीरामकेसाथवालेभीअबबसपाकेसाथीनहीं:दलितजागरूकताअभियानसेराज्यमेंनयाराजनीतिकसमीकरणबनानेवालेकांशीरामकेसाथवालोंमेंसेभीविभिन्नकारणोंसेज्यादातरकेकिनारेहोनेकाखामियाजाबसपाकोभुगतनापड़रहाहै।मसलन,जिसअंबेडकरनगरजिलेकोबसपाकागढ़कहाजाताथा,उसमेंअबकीपार्टीपूरीतरहसेसाफहै।कभीकांशीरामवमायावतीकेकरीबीमानेजानेवालेपार्टीकेप्रदेशअध्यक्षरहेरामअचलराजभरअबयहांसेसपाकेविधायकहैं।बसपासरकारमेंमंत्रीरहेलालजीवर्माहोंयाराकेशपाण्डेय,त्रिभुवनदत्तजैसेबसपाकेपुरानेनेताभीअबसपाईविधायकहैं।
पांचप्रतिशतदलितभीअबबसपाकेसाथनहीं:राजभरकहतेहैंकिअबबसपा,कांशीरामवालीनहींरही,इसीलिएतोमायावतीकेसाथअबवेभीनहींहै,जोसपनेमेंभीदूसरीपार्टीमेंजानेकीसोचतेनहींथे।वहकहतेहैंकिबसपाप्रमुखकेइसदावेमेंअबदमनहींबचाहैकिदलितोंमेंजाटवउनकेहीसाथहै।राजभरकहतेहैंकिबसपाकोमिलेलगभग12प्रतिशतमतोंमेंउनकेवोटक्योंभूलरहेहैं,जोमुस्लिम,ब्राह्मणयाअन्यजातियोंकेप्रत्याशियोंनेअपनेदमपरभीहासिलकिएहैं।ऐसेमेंउनकोलगताहैकिपांचप्रतिशतदलितभीअबबसपाकेसाथनहींहै।
सुरक्षितसीटोंपरभीगिरताग्राफ:राज्यकी403विधानसभासीटोंमेंसेअनुसूचितजाति-जनजातिकेलिएआरक्षित86सीटोंपरभीबसपाकेबदतरहोतेप्रदर्शनसेसाफहैकिउसकीदलितवोटोंकीदीवारलगातारदरकतीजारहीहै।वर्ष2007में62सुरक्षितसीटोंपरकब्जाजमानेवालीबसपाअबकीएकभीऐसीसीटपरजीतदर्जनहींकरासकी।पिछलेचुनावमेंजहांदोसुरक्षितसीटेंपार्टीकोमिलीथीं,वहीं2012केचुनावमें17,2002में21,1996में22,1993में24सीटोंपरदलितोंकेदमपरहीबसपाकानीलापरचमलहरायाथा।अगरदलितबसपाकेसाथअबभीरहतेतोपार्टीदलितोंकीराजधानीकहेजानेवालेआगरामेंतीसरेपायदानपरनखिसकजाती।एकदशकमेंहीउसकेसवालाखवोटनघटजाते।
फिरदलितएजेंडेकोधारदेनेमेंजुटीं:मायावतीनेआगरासेहीचुनावीसभाएंशुरूकीं,लेकिनवहांकेदलितोंकाभीफिरदिलजीतनेमेंवहकामयाबनहोसकीं।मानाजारहाहैकिजिसतरहसेभाजपानेमुफ्तराशन,मकान,नकदमददकीहै,उससेदलितोंपरअबमोदी-योगीकाबड़ाप्रभावहै।वैसे,नतीजोंकेबादमायावतीकेहालियानिर्णयोंसेलगनेलगाहैकिवहफिरदलितएजेंडेकोधारदेनेमेंजुटगईहैं।
दोदशककेचुनावोंमेंबसपाकाप्रदर्शन
विस2007-2012-2017-2022मेंबसपाकीस्थिति